Horon Hakkında

Horon veya bazı yörelerde horom, Doğu Karadeniz bölgesinde oynanılan geleneksel halk danslarının genel adıdır. Samsun ilinin doğusundan başlayarak Ordu, Giresun, Trabzon ve Artvin sahili ve kısmen iç kesimlerde oynanan çevik hareketli oyunlardır.Yunanca "dans" anlamında horos (χορός) kelimesiyle ilişkili olup, Türkçe içerisinde bilinen ilk kayıt Bahr'ür Garip tarafından yapılmış ve 15 . yüz yılda Rum kadınlarının sıra halinde oynadığı bir halk dansı için kullanılmıştır.

Anadolu

Karadeniz bölgesinde Samsun sınırlarından Gürcistan sınırına kadar olan bölgede, düğün, nişan, asker uğurlama , yayla şenlikleri gibi toplu eğlencelerde kaval Orf, Sürmene,Mesudiye,Aybastı, Hopa Kemalpaşa, klarnet(Ordu yöresindeki adıyla gırnata)Ordu(merkez),Perşembe,Ulubey,Gülyalı,Fatsa,Ünye) ,kemençe ,(Ordu, Giresun,Gümüşhane, Trabzon, Rize,Artvin) ,akordeon (Borçka,Savsat) ya da tulum ([Rize, Artvin(Hopa,Arhavi,Borçka,Savsat ) esliğinde, yalnız erkekler (erkek horonu), yalnız kızlar/kadınlar (kız horonu) ya da kız-erkek karışık (karma horon) olarak; türkü eşliğinde (sözlü horon) ya da sadece çalgı eşliğinde; düz çizgi, yarim daire ya da halka yapısı formunda; hızlı ve çevik hareketlerle oynanmaktadır.

Acara ve Yunanistan

Bölge dışında, savaşlar sonucunda göç edip daha çok Adapazarı, İzmit, Bolu, Bursa gibi illere yerleşen Karadenizli muhacirler ile 1923 Türkiye-Yunanistan Nüfus Mübadelesinde bölgeden Yunanistan’a gönderilen Hıristiyan Rumlar ve Gürcistan ’in Acara bölgesi nin halkı tarafından, horon milli bir dans olarak oynanmaktadır. Düz Horon(Omal), Deli Horon, Acara Horonu, Hemsin Horonu, Artvin yöresinde oynanan horon çeşitlerinden birkaçıdır.

Horon çeşitleri

Karadeniz dışında Anadolu ve Yunanistan ’da çeşitli halk oyunlarında her iki formda yaygındır. Lucian ’in (MS 125-190) bahsettiği geleneksel oyuncuların zincir oluşturduğu dans ayni isimle halen daha Ege adaları nda oynanılmakta olup, önce birbirinden ayrı oynayan erkek ve kadın gurupların karışarak oyunu birlikte oynaması Karadeniz horonlarında da izlenmektedir. Düz sıra halinde veya dairesel olarak oynanılan horonda, hangi formun orijinal olduğunu saptamak oldukça güçtür.

Artvin horonları, Rize ve Trabzon gibi sahil kesiminde oynanan horonlara göre daha değişik bir yapıdadır. Sahilde oynanan horonlarda, çok hızlı omuz silkme ve ayak sallama figürleri karakteristik iken, Artvin horonlarında hareketler daha çok tüm vücudun hareketi, ayakların sertçe yere basması vb. biçimindedir. Yine sahil horonlarında çalgı kemençe iken, Artvin’de tulum ve akordeon dur. Öztürk de Trabzon Bölgesi horonlarını daha doğudaki Laz, Hemsin, Gürcü horonlarından ayıran önemli bir farkın Trabzon horonlarında öne çıkarılan omuz silkme figürü olduğunu yazıyor.Artvin de horon Lazlar in yasadığı Hopa,Arhavi ve Borçka(bir kısmı)ve gürcü köylerinde geleneksel olarak oynanmakta olup Artvin in iç kesimlerinde Artvin Kıpçak Türk’leri nin oyunları davul ve zurna eşliğinde BAR oyunları ve ahiska Kafkas dansı oynanır. En az beş kişi ile oynanan horonlar, oyunları iyi bilen, yasça büyük, sevilen ve sayılan bir kişi tarafından yönetilir. Oynayanları coşturmak için söylenen “kollar dik”, “dik oyna” “vurdu-çıktı” gibi komut ve “ii-hu ii-hu!” gibi naralarla oyuncular daha da neşelenir ve hareketlenirler.

Erkekler tarafından oynanan horonlar ne kadar hızlı ve sert ise, kadınların oynadığı ve “kız horonu” denen horonlar da o kadar yumuşak ve zarif hareketlerle oynanır. Kadın-erkek karışık oynanan horonlarda bu hızlı ve sert hareketlere kadınların da uyum sağladıkları, erkekler kadar ustalıkla oynadıkları görülür.

Horonlar, türkü eşliğinde (sözlü horon) ya da Sallama, Siksara (Sera) horonlarında olduğu gibi sadece çalgı eşliğinde, sadece kadınlar (kız horonu), sadece erkekler (erkek horonu) ya da kadın erkek karışık (karma horon) olarak, düz bir sıra halinde ya da halka oluşturularak oynanır.

Saygun, Artvin horonlarını genel olarak “koşmalı horonlar” ve “koşmasız horonlar” diye ikiye ayırıyor ve “seyahat esnasında koşmasızlardan bir-ikisini mümkün oldu ise de koşmalı nev’ine hiç tesadüf edemediğim cihetle bu nev’ine ait misâl veremiyecegim” diyor ve söyle devam ediyor:

“Düz horonlara gelince: Koşmasız horonlar, Artvin’in esas sazı olan “tulum zurna”nın refakati ile icra edilirler. Tulum zurnanın her raksa ait olarak mütemadiyen tekrarlandığı kısa motifleri icra eden sazcının, melodinin ritmine göre ayağını vurması âdettir. Bu oyunların birçok nevi’leri vardır: “Deli horonu”, Sâlyabasa, Titreme oyunu, “Kabak havası” bu cümledendir. Bunlara ait olarak kısa motifleri sazcı icra ederken, oyuncuların teşkil ettiği halkanın ortasında bulunur. Oyuncuların yarim daire halinde raks etmeleri de vakidir" (Saygun, 1937).

Doğu Karadeniz'in kapısı konumunda bulunan ve Türkiye de en çok fındık yetiştirilen il olan Ordu'da oynanan Gürcü horonu,misiroglu horonu,milli horon,Boztepe horonu,kol horonu,melet horonu,Perşembe horonu,nalcı horonu,İskilip horonu,eşkıya horonu da Karadeniz Bölgesinde oynanan horon türlerine örnektir.
Çamlıhemşin’den horon çeşitleri: Rize, Hemsin, Yüksek Hemsin, Papilat, Memetina, Bakos, Çariska, Aleka, Sirtli, Mahmutoglu, Gant, Hevrek, Hanlakit, Yali, Çano.

Horon terminolojisi

Her horonun bir pişme, coşma noktası bulunmaktadır. Oyuncuların elleri yukarıdayken horon basının ya da kemençecinin "sim ula" ya da "alaşağı" komutuyla horoncular adim atarak omuz titretme hareketini içeren aşağı alma hareketini yaparlar. Horon oyna-yanlar, kemençeci hatta seyredenler oyun sırasında kendilerinden geçerek anlamsız sesler çıkartabilir, horoncuları gayrete getirmek için naralar atabilir, tıslayabilir ya da gayret sözleri sarf edebilirler.

Artvin ili, Borçka ilçesinden bu tür sözlere örnekler (Gürcüce): Suhto bico (oyna oglan), seni celi (senin belin), seni hdeba (sana yakisir), elias gogonebia (elias kizlar), hehe lamazat lamazat (hehheh güzel güzel), gogonebia ahla (kizlar simdi), pehpeh suhto suhto (atla atla), hoho çemo hute (sarıl bana), ahla bicebo (simdi oğlanlar), rcalebi geyhade ahla (geline bak simdi), malemoooy (çabuk gel)... Horonlar, horon basının verdiği komutlarla oynanır. Artvin horonlarında verilen bu tür komutlara örnekler: Deli Horon’da: Basla, basla-isle, isle, isle-kollar üste, kollar siya-kindir oyna, dura dura-kollar çabuk-gel oguna dize-vur orta topuk, gel horo, alasiya, az vur oyna, tek çökme. Hemsin Horonu’nda: Siya, siya-savus, savus-geldum, geç-geç-te, dura-geldi Hemsin.